Migreny

Migrena – zespół chorobowy, prawdopodobnie uwarunkowany genetycznie, objawiający się napadami bólów głowy i objawów towarzyszących, o typowym, powtarzalnym przebiegu oraz czasie trwania od kilku do kilkudziesięciu godzin.

Z punktu widzenia Tradycyjnej Medycyny Chińskiej (TMC) migrenowe bóle głowy są wynikiem wstępującego ruchu gorąca lub wilgotnego gorąca, które atakuje głowę.

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną migrenowych bólów głowy jest gwałtowny ruch wstępujący Yang wątroby, który jest skutkiem niedoboru Yin i krwi, lub wynika ze zbuntowanej Qi pęcherzyka żółciowego. Wznosząca się energia, najczęściej drogą meridianów warstwy Shao Yang (pęcherzyk żółciowy + potrójny ogrzewacz), atakuje głowę oraz przewód pokarmowy, powodując charakterystyczne objawy dla migreny.

Jeśli chodzi o klasyfikację, tego rodzaju bóle zalicza się do chorób o przyczynach wewnętrznych, gdzie występuje niedobór w „korzeniu” (głębokie przyczyny choroby wynikają z niedoboru) oraz nadmiar w „gałęziach” (charakterystyczne objawy wskazują na nadmiar).

Niedobór w „korzeniu” wynika z niedoboru krwi wątroby, niedoboru Yin wątroby lub równoczesnego niedoboru Yin w nerkach i wątrobie.

Nadmiar w „gałęziach” to zablokowanie krążenia Qi i krwi w głowie, które powoduje ostry ból oraz obecność śluzu, który ma związek z występowaniem wielu charakterystycznych (zwłaszcza neurologicznych) objawów choroby.

Na początku rozpatrzymy sytuację, gdzie główną przyczyną migreny jest niedobór krwi i/lub Yin, powodujący względny nadmiar Yang.

Niedobór krwi wątroby pojawia się najwcześniej. Dopiero później, kiedy choroba rozwija się w stan przewlekły występują objawy niedoboru Yin.

Główne przyczyny to:

• niedobór Qi śledziony (Śl), który powoduje zaburzenia trawienne, zwolnienie lub zablokowanie procesu powstawania krwi (brak uzupełnienia pourodzeniowego Jing)
• słabość Yin nerek (szpiku) w wyniku długotrwałych chorób, lub złej diety
• wyczerpujący tryb życia, zbyt dużo pracy fizycznej i umysłowej, nocnego uczenia się, życia pod presją czasu lub w silnym stresie oraz niedobór snu
• nadmierne pocenie się, np. w saunie lub podczas intensywnego uprawiania sportu.

Ważniejsze symptomy niedoboru, które można zaobserwować przy niedoborze krwi wątroby:

• zespół objawów związany z oczami:
• światłowstręt
• suchość i bolesność niewielkiego stopnia
• częste mruganie
• niedowidzenie zmierzchowe
• parestezje i przejściowe zakłócenia czucia w kończynach
• silna oraz trudna do kontrolowania emocjonalność, chaos myślowy
• problemy ze snem (płytki i niespokojny sen, z dużą ilością marzeń sennych)
• anemia (anemia stwierdzona badaniem krwi zawsze wskazuje na jej niedobór, lecz często występują liczne objawy niedoboru krwi bez stwierdzenia anemii)
• większa podatność na kurcze mięśniowe, drżenia mięśni i tiki

Niedobór Yin wątroby

Niedobór Yin wątroby wynika bardzo często z niedoboru Yin nerek. Obejmuje stany bardzo przewlekłe i wskazuje na duże wyczerpanie. Stan taki może wynikać z długotrwałej i nadmiernej aktywności fizycznej (np. przy uprawianiu sportów wyczynowych), długotrwałej choroby, a także niewłaściwego leczenia, chemio- lub radioterapii, wieloletniego nadużywania alkoholu lub produktów o smaku ostrym-gorącym.

Objawy (istotne ze względu na migrenę):

Symptomatyka niedoboru Yin wątroby zawiera w sobie niedobór krwi wątroby, z pogorszeniem i zaostrzeniem większości objawów oraz wystąpieniem dodatkowych.

• oczy są bardzo suche, z uczuciem piasku pod powiekami (zwłaszcza wieczorem lub w nocy)
• duża nadwrażliwość na światło
• bardzo silne parestezje
• dzwonienie i szum w uszach (jest to także objaw niedoboru Yin nerek i obecności śluzu w głowie)
• wiele rodzajów bólów głowy
• bardzo silne skurcze
• nasilone problemy ze snem (trudności z zasypianiem)
• silna skłonność do gniewu, irytacji, rozdrażnienia, duża ilość chaotycznych myśli

Niedobór Yin nerek

Przy rozpatrywaniu głębokich przyczyn migreny, niedobór w nerkach jest ważny o tyle, że często powoduje analogiczny niedobór w wątrobie. Ma także duży wpływ na występowanie niedoboru krwi. Objawy ze strony nerek nie są jednak zbyt wyeksponowane w czasie trwania ataku migrenowego, można tu wspomnieć tylko o suchości w gardle i szumie w uszach. Nie są to jednak objawy, na które pacjenci skarżą się najczęściej. Mimo to, bez niedoboru Yin nerek nie byłoby przewlekłego niedoboru Yin wątroby oraz krwi, a atak migrenowy mógłby nie wystąpić.

Przyczyny tego stany częściowo pokrywają się z tymi, które wymieniono przy omawianiu niedoborów Yin wątroby:

• długotrwała, ciężka praca fizyczna i umysłowa, połączona z brakiem snu
• silne stresy
• długotrwałe i ciężkie choroby, chemio- i radioterapia oraz wpływ niektórych grup leków
• nadużycie seksualne u mężczyzn oraz liczne ciąże u kobiet
• zła dieta z nadużyciem smaków: ostrego ciepłego, gorącego i kwaśnego

Omówione stany niedoboru nerek i wątroby powodują wystąpienie niedoborowego gorąca wątroby (bezpośrednio z braku Yin i krwi), które poruszając się gwałtownie do góry wywołuje atak migreny. Drugą ważną przyczyną (którą można uznać za aspekt pierwszej) jest ruch zbuntowanej Qi pęcherzyka żółciowego, która drogą własnych kanałów atakuje głowę. Pęcherzyk żółciowy jest narządem bardzo Yang (70%) i dlatego w naturalny sposób jest w nim już dużo gorąca. Przy gorącej wątrobie, możemy spodziewać się także gorąca w pęcherzyku, ponieważ z jednej strony odbiera on część gorąca z wątroby jako narząd Yang z pary, a z drugiej strony przy niedoborze Yin w nerkach, względny nadmiar Yang nerek bezpośrednio jest przekazywany do pęcherzyka. W praktyce, tworzy to sieć zależności, które można obserwować w większości przypadków. Jeśli wyraźniejszy jest objaw wznoszącego się Yang wątroby, najczęściej i tak wykorzystuje ona kanały warstwy Shao Yang, aby podążać do góry; przy wyraźniejszych objawach ze strony pęcherzyka, łatwość powstawania w nim zbuntowanej Qi zawdzięcza on niedoborowemu gorącu z wątroby i nerek. Kiedy przeważają objaw ze stron pęcherzyka żółciowego można obserwować typowo jednostronne bóle głowy, gorzki smak w ustach, wymioty z dużą ilością żółci (następuje gwałtowne opróżnienie pęcherzyka na skutek ruchu zbuntowanej Qi).

Częstą przyczyną wilgoci i gorąca (lub przyczyną inicjującą atak) są złe nawyki żywieniowe, nadmierna ilość czekolady i słodyczy, wysokoprocentowego alkoholu, tłustych serów, dużo tłustego i smażonego mięsa oraz ostrych przypraw – zwłaszcza czosnku.

Podsumowanie

Głębokimi przyczynami fizjologicznymi bólów migrenowych są występujące niedobory krwi wątroby oraz Yin wątroby i nerek, z obecnością fałszywego gorąca. Ważnym czynnikiem, który należy brać pod uwagę jest stan pęcherzyka żółciowego, który albo odgrywa ważną rolę podczas samych ataków, albo sam stanowi przyczynę migreny. Należy wspomnieć także o roli śledziony, której słabość odpowiedzialna jest za dużą ilość wilgoci, tym samym pośrednio za wystąpienie wielu objawów. Niezwykle ważny jest także stan psychiczny pacjenta.

Przebieg ataku migrenowego i objawy

Bardzo często pacjenci cierpiący na migrenę podają, że ataki bólu poprzedzone są przez stresujące wydarzenia, długotrwałe przeciążenie emocjonalne, przepracowanie bądź duży wysiłek fizyczny.

Czynniki te usposabiają w pewnym sensie do ataku migrenowego. Stres i nieprzyjemne emocje wpływają na wątrobę, powodując zablokowanie swobodnego przepływu energii. W przypadku przeciążenia emocjonalnego stan taki osiąga nasycenie na dłuższym odcinku czasu, natomiast przy stresie, który jest jednorazowym, ale bardzo silnym emocjonalnie bodźcem, stan taki osiąga się momentalnie. Przeciążenia związane z pracą zawodową dotyczą ludzi, którzy silnie angażują się w wykonywane czynności, są bardzo napięci i nawet po zakończeniu pracy, trudno im oderwać się od ciągłego myślenia o niej, powtórnego przeżywania sytuacji zawodowych itd. Zastój Qi spowodowany napięciem i emocjami, kiedy duża mobilizacja wewnętrzna, tzw. „wysokie obroty” nie znajdują ujścia w zewnętrznej aktywności, powoduje duże „ciśnienie emocjonalne”, które w pewnym momencie inicjuje wybuch. Często odbywa się to wieczorem, kiedy pod koniec ciężkiego dnia, w naturalny sposób następuje dobowy niedobór Yin, krwi i Qi. Analogicznie jest w przypadku przepracowania (dużego wysiłku fizycznego). Na przewlekły niedobór Yin lub krwi z nadczynnością gorąca (Yang), nakłada się dobowy ubytek ważnych substancji życiowych, a stres powoduje dodatkowe pobudzenie nadczynnego Yang. W ten właśnie sposób tłumaczy się występowanie ataków, które często pojawiają się w godzinach popołudniowo – wieczornych. Ataki migrenowe, które zaczynają się w nocy związane są ze wzrostem aktywności Wątroby i Pęcherzyka Żółciowego w ich dobowym cyklu (zegar narządów, max dla Wątroby 1.00 – 3.00, dla Pęcherzyka Żółciowego 23.00 – 1.00).

Wśród innych czynników inicjujących napady można wymienić:

• Wpływy atmosferyczne (wahania ciśnienia lub wiatr, zwłaszcza halny). Czynniki tego rodzaju oddziaływują na wątrobę i skojarzone z innymi warunkami mogą być przyczyną migreny.
• Miesiączka, gdzie ubytek krwi nakłada się na przewlekły niedobór krwi wątroby. W tej sytuacji słaba krew nie potrafi kontrolować Yang wątroby i jeśli kobieta jest rozdrażniona podczas miesiączki (czynnik stresu), może spowodować to atak.
• Leki hormonalne i antykoncepcyjne, ponieważ silnie wpływają na Yin nerek (osłabiają).
• Nadciśnienie, ponieważ w przebiegu tej choroby wstępujący ruch wątroby jest bardzo nasilony.
• Niektóre pokarmy, działające zwłaszcza na wątrobę lub pęcherzyk żółciowy, zwiększające gorąco i wilgoć.

Wiele osób bezpośrednio przed atakiem bólu ma kilku lub kilkudziesięcio minutową fazę tzw. aury, która za pomocą różnorodnych objawów zwiastuje zbliżającą się migrenę. Czasem jest to tylko rodzaj słabego bólu, który narastając i częściowo zmieniając swą charakterystykę, przechodzi we właściwą migrenę, lecz zdarzają się także ciężkie objawy neurologiczne.

Do najczęściej obserwowanych objawów tego typu należą:

Zaburzenia wzrokowe, migocące mroczki i punkciki, ubytki na peryferiach pola widzenia, pojawienie się czarnej plamy w centrum pola widzenia, świetliste zygzaki i zamazane widzenie, pochodzące głównie od wątroby, która nie odżywia właściwie oczu. Niedobór krwi powoduje relatywnie słabsze objawy i jest to częściej obecność ciemnej plamy w centralnej części pola widzenia oraz niewyraźne widzenie. Świetliste i migocące kropki, plamki i zygzaki, wskazują na silny niedobór Yin z obecnością ognia.

Występowanie innych rodzajów aury (opisanych poniżej) wskazuje na obecność gorącej wilgoci i śluzu. Aura czuciowa z objawami niedoczulicy połowiczej i silnej parestezji, aura ruchowa z przejściowym niedowładem połowiczym oraz aura afatyczna, wskazują na zablokowanie krążenia Qi i krwi przez śluz i gęsty śluz oraz gorącą wilgoć, blokującą kanały pęcherzyka żółciowego. Występują one zwłaszcza podczas migreny z przedłużoną fazą aury (trwającą dłużej niż godzinę, a krócej niż tydzień).

Odnotowano także przypadki występowania tzw. migrenowego zespołu splątania, który obejmuje ilościowe i jakościowe zaburzenia świadomości, dezorientację czasowo-przestrzenną, pobudzenie ruchowe lub agresję, słowotok i niespójną mowę oraz częściową amnezję wsteczną. Takie objawy również wskazują na obecność dużej ilości gęstego śluzu z gorącem, który atakuje centralny układ nerwowy, wytwarzając zastój Qi i krwi w mózgu.

Kiedy faza aury przechodzi w fazę bólową, występują objawy:

nudności, wymioty i brak apetytu (spowodowane przez to, że wstępujący ruch Yang wątroby lub zbuntowana Qi pęcherzyka żółciowego porywa za sobą Qi żołądka, odwracając jej fizjologiczny kierunek przepływu)

• szum w uszach (niedobór Yin wątroby i nerek z obecnością śluzu w głowie)
• rozdrażnienie z nadwrażliwością na bodźce zewnętrzne – foto- i fonofobia (nadmiar ognia w wątrobie, zastój Qi i krwi w głowie)
• zmęczenie (zastój Qi z powodu wilgoci i śluzu)
• mrowienie twarzy (zastój Qi i krwi wywołany śluzem)
• obrzęki (zablokowanie krążenia Qi w potrójnym ogrzewaczu przez zbuntowaną Qi pęcherzyka, a także wznoszące się Yang wątroby, ponieważ jej kanały przechodząc przez płuca, powoduje zablokowanie ruchu zstępującego Qi i zastój płynów)
• bardzo ostry, pulsujący i świdrującyból, o różnorodnej lokalizacji.

Jeżeli wznoszące się gorąco korzysta głównie z dróg Shao Yang, bóle są jednostronne, z bólem głowy lub na skroniach (ok. 60% przypadków); czołowe, gdy gorąco penetruje kanałem pęcherzyka żółciowego i żołądka; obustronne, gdy kanałami PŻ i W.

Podsumowanie

Ataki migrenowe o bardzo ostrym i długotrwałym przebiegu z licznymi objawami neurologicznymi, wskazują na obecność dużej ilości śluzu na poziomie głowy lub w centralnym układzie nerwowym, a także o dużej ilości wilgoci i śluzu w narządach i kanałach warstwy Shao -Yang (pęcherzyk żółciowy i potrójny ogrzewacz) i Yang Ming (żołądek i jelito grube). Wstępujący ruch Yang wątroby lub zbuntowana Qi pęcherzyka przenosi tę wilgoć i śluz w górne części ciała. Intensywność bólu pozwala ocenić, jak silna jest wznosząca się energia, oraz jak wielkie jest zablokowanie przepływu Qi i krwi. Wszystkie wymienione czynniki powinny mieć odzwierciedlenie na języku i w tętnie.

Leczenie

Strategie leczenia będą odmienne w fazie ataku oraz w fazie przewlekłej.

Ogólna strategia leczenia w fazie ostrej:

• stłumić wznoszące się Yang wątroby i/lub odwrócić kierunek zbuntowanej Qi pęcherzyka żółciowego
• usunąć zablokowanie krążenia Qi i krwi oraz poruszyć zastój (usunąć ból)
• usunąć wilgotne gorąco i śluz
• wstępnie odżywić krew i Yin wątroby i nerek

Można zastosować następujące receptury:

Jeśli główną przyczyną jest wznoszące się Yang wątroby:

Rec. TIAN MA GOU TENG YIN

• przytłumia wznoszące się Yang wątroby i wiatr wątroby
• odżywia i porusza krew
• odżywia nerki i wątrobę
• oczyszcza ogień wątroby
• uspokaja umysł i poprawia sen

Rec. ZUO JIN WAN

• powstrzymuje wymioty spowodowane przez wznoszącą się Yang wątroby

Rec. BAN XIA XIE XIN TANG

• powstrzymuje wymioty
• oczyszcza żołądek z wilgotnego gorąca

Jeżeli przyczyną jest wznoszące się Yang wątroby przy dużej ilości śluzu:

Rec. LING JIAO TENG TANG

• tłumi wznoszące się Yang wątroby i wiatr wątroby
• odżywia Yin
• rozluźnia wilgotne gorąco i śluz
• uspokaja umysł

Jeżeli przyczyną jest zbuntowana Qi pęcherzyka żółciowego z dużą ilością wilgoci i gorąca:

Rec.

• CHAI HU Bupleuri          9 g
• HUAN QIN Rdx. Scutellariae 6 g
• ZHI ZI Gardeniae          6 g
• JIN QIAN CAO Lysimachiae 18 g

Źródła: ADAM KOWALSKI, CHINMED